Verse propolis is een kleverige, geelbruine of roodbruine, harsachtige stof en heeft de aangename, karakteristieke geur van populieren of berken, honing en was. Wanneer je die geur eenmaal kent, kun je deze in april, als de knoppen van de bomen op springen staan, in het bos ruiken.

Propolis is een ingewikkeld mengsel van meer dan 300 natuurlijke stoffen. Vaak gaat het om stoffen die vanuit het onderzoek bij planten en bomen al langer bekend waren. Ook de functie van die stoffen is goeddeels bekend.

Propolis bestaat voor het grootste deel uit harsen. Wanneer propolis in een alcoholische oplossing wordt gedaan, lost een groot deel ervan op (= balsem). De onoplosbare was zakt naar de bodem.

In propolis-balsem (ook wel propolis-extract of propolis-tinctuur genoemd) bevinden zich de volgende bestanddelen:

• etherische oliën
• flavonoïden
• lipoïden
• eiwitten
• suikers
• vitaminen
• mineralen.

Etherische oliën

In planten komen diverse stoffen voor die een kenmerkende geur bezitten, en daarom ook wel aromatische of etherische stoffen worden genoemd. Sommige van deze stoffen worden onder meer gebruikt als geur- en smaakstoffen in de voedingsmiddelenindustrie, maar ook voor het maken van cosmetica en geneesmiddelen.

Van de aromatische verbindingen in propolis heeft een achttal een goede werking tegen bacteriën en schimmels. Dit zijn onder meer benzoëzuur, caffeïnezuur, eugenol, ferulazuur, pterostilbeen en sorbinezuur. Benzoëzuur wordt gebruikt als conserveringsmiddel, bij voorbeeld in margarine tegen het ranzig worden door boterzuurbacteriën en in vruchtendrank tegen schimmelvorming. Ook sorbinezuur wordt in de voedingsmiddelenindustrie als conserveringsmiddel gebruikt.

Flavonoïden

De flavonoïden vormen een grote groep van gele pigmenten (kleurstoffen) die voorkomen in de bladeren van bomen en planten en in de harsen op de knoppen van bomen. De samenstelling van de flavonoïden verschilt per boomsoort. Uit onderzoek is gebleken dat de flavonoïden samenstelling van propolis het meest overeenkomt met die van de knoppen van de populier en de berk.

Inmiddels zijn er 26 verschillende flavonoïden in propolis ontdekt. De belangrijkste hiervan zijn, acacetine, kaempferide, pinostrobine en rhamnocitrine, apigenine, chrysine, galangine, luteoline, pinocembrine, pinostrobine, quercetine en tectochrysine. De meeste hiervan zijn natuurlijk werkzame antibiotica tegen bacteriën, virussen en/of schimmels. Sommige hebben een krampstillende werking, bevorderen de galafvloed of zijn pijnstillend. Ook andere effecten van flavonoïden zijn beschreven, zoals het remmen van ontstekingsreacties, het stimuleren van de vorming van antistoffen en het bevorderen van de groei. Door een gunstige invloed op de bloedvaten en de rode bloedcellen gaan ze het ontstaan van slagaderverkalking en trombose tegen.

Lipoïden

Lipoïden is de verzamelnaam voor een zeer heterogene groep van in de natuur voorkomende, vetachtige verbindingen. De in propolis aanwezige bijenwas is een natuurlijke, vetachtige verbinding. Slechts een klein deel ervan is in alcohol oplosbaar. Het meeste blijft bij het maken van propolis tinctuur op de bodem achter en wordt verwijderd. Na verloop van tijd kunnen zich alsnog kleine wasdeeltjes vormen, die zich dan in het flesje als bruine wolkjes op de wand afzetten. Het is vooralsnog onduidelijk wat de kleine hoeveelheden steroïden in propolis voor betekenis hebben. Waarschijnlijk hebben ze bij de mens geen effect.

Eiwitten

In propolis bevindt zich een geringe hoeveelheid eiwitten die zijn opgebouwd uit een aantal aminozuren, zoals fenylalanine, leucine, tryptofaan, alanine, asparaginezuur, glutaminezuur, glycine en serine. De hoeveelheid aminozuren in propolis is te gering om een werkelijke bijdrage aan onze eiwitbehoefte te leveren.

Suikers

Propolis bevat een aantal suikers, zoals fructose (vruchtensuiker), glucose (druivensuiker), gulose, ramnose, sacharose (rietsuiker), sorbitol en talose. Veel waarde hoeft men waarschijnlijk niet aan deze suikers toe te schrijven. De hoeveelheden zijn daarvoor te gering.

Vitamines

In propolis bevindt zich een te kleine hoeveelheid vitamines om van enigerlei betekenis te zijn voor de gezondheid.

Spoorelementen

Minerale voedingsstoffen, waarvan we maar erg weinig nodig hebben (enkele milligrammen of minder per dag), worden spoorelementen genoemd. Ze zijn onder meer nodig voor de opbouw van vele enzymen en van de weefselcellen.

Propolis bevat 19 verschillende mineralen. Bijna alle voor de mens belangrijke spoorelementen blijken in propolis aanwezig te zijn. Alleen fluor en jodium ontbreken. De hoeveelheid van de verschillende spoorelementen in propolis is echter zeer gering. Mogelijk kan er bij sommige ziekten aan bepaalde spoorelementen een verhoogde behoefte bestaan. De extra hoeveelheid spoorelementen in propolis kan dan een welkome aanvulling zijn.

Regionale verschillen in de samenstelling

Door diverse onderzoekers is aangetoond, dat de samenstelling van propolis per streek sterk kan verschillen. Dat is ook niet zo verwonderlijk, want afhankelijk van bodemgesteldheid, klimaat en hoogte (laagland of bergen) variëren de boomsoorten. Dit leidt vooral tot verschillen in de samenstelling van met name de etherische oliën. Elk boomtype kent zijn eigen typische geurstoffen. Propolis uit Zuid-Italië bevat bij voorbeeld etherische oliën uit cypressen. In Nederlandse propolis bevinden zich daarentegen etherische oliën uit populieren en berken en uit eiken, hazelaars en wilgen.

De geneeskrachtige werking van propolis kan voornamelijk worden toegeschreven aan de verschillende flavonoïden die zich daarin bevinden. De knoppen van populieren en berken leveren beide voldoende van deze essentiële flavonoïden. In de landen waar het belangrijkste onderzoek naar de werking van propolis wordt gedaan (West- en Oost-Europa), zijn beide boomsoorten wijd verspreid aanwezig. De aangetoonde geneeskrachtige werking van propolis geldt dan ook voor de propolis van het zogeheten ‘populier-type’ het ‘berk-type’ en het ‘gemengd populierberk-type’. Ongeveer 95% van de Europese propolis behoort tot een van deze drie typen.

Voor de behandeling van allergische aandoeningen is ook de samenstelling van de etherische oliën van belang. Deze dienen een afspiegeling te zijn van die in de ons omringende natuur. In dit geval is dan Nederlandse propolis te verkiezen. Helaas staat dit niet altijd op de verpakking vermeld.