Wat is propolis?

Propolis wordt door bijen gemaakt uit de harsachtige substantie die zich op de knoppen, bladeren of de schors van verschillende boomsoorten bevindt. Het verzamelen van deze plantaardige hars is voor de bijen een tijdrovende zaak. Hars is taai materiaal, zeker als het nog niet zo warm is.

De belangrijkste bron voor het maken van propolis is de harsachtige afscheiding van knoppen en schors van bomen en heesters. In West-Europa wordt de meeste hars door de bijen van de knoppen van populieren gehaald. Ook berken leveren geschikte harsen. Van de tientallen soorten bomen heeft de hars van de populier en de berk blijkbaar de voor bijen meest geschikte samenstelling. Wanneer er binnen een straal van ongeveer vier kilometer rondom de bijenkast (het vliegbereik van bijen) geen populier of berk is te vinden, moeten ze hun toevlucht nemen tot andere bomen, zoals wilg, eik, els, kastanje of hazelaar. Maar ook van sparren (vooral de balsemspar) en coniferen (met name de jeneverbes) kunnen ze hars halen.

Propolis is niet de naam voor één bepaalde natuurlijke stof, maar een mengsel van ruim 300 verschillende stoffen.Het is voornamelijk samengesteld uit stoffen die van plantaardige oorsprong zijn. Voor een deel is de samenstelling direct te vergelijken met die van de stof uit de belangrijkste bron: de harsachtige afscheiding van de knoppen van populieren en berken. Maar in tegenstelling tot wat men vroeger dacht, is propolis niet helemaal hetzelfde als de verzamelde harsen. Door de bewerking die de hars onder invloed van het kauwen en het toevoegen van speeksel van de bij ondergaat, ontstaan er ook nog andere stoffen. Daarom is het in feite niet juist om te stellen dat bijen simpelweg propolis verzamelen. Bijen verzamelen het basismateriaal (hars) om daar vervolgens zelf propolis van te maken. De moderne, chemische analysemethoden hebben het mogelijk gemaakt de boomsappen (harsen) te analyseren. Hierin zijn veel stoffen ontdekt die een natuurlijke werking tegen ziektekiemen blijken te bezitten. Dit zijn vooral de zogeheten flavonoïden. Ze beschermen de boom tegen het binnendringen van verschillende ziekten. Bijen maken dankbaar gebruik van die stoffen. Omdat de samenstelling van de harsen van boomsoort tot boomsoort kan verschillen, verschilt ook de samenstelling van de propolis van land tot land en zelfs van streek tot streek. Propolis uit streken waar populieren of berken groeien, blijkt het meest van constante samenstelling te zijn en voldoende effectief te werken tegen ziektekiemen.

Propolis is het grote geheim van de bijen. Dank zij dit mysterieuze, kleverige spul hebben bijenvolken zich miljoenen jaren weten te beschermen tegen allerlei ziekten. Bijen leven immers in volken van 30 à 50.000 bijen. Ze zitten in een kleine ruimte opeengepakt. Zonder een behoorlijke bescherming tegen binnendringende ziektekiemen zou een volk snel ten dode zijn opgeschreven. Een paar zieke bijen kunnen in korte tijd een epidemie veroorzaken.

Het woord ‘propolis’ stamt uit het Grieks. Het is een samenvoeging van de woorden ‘pro’ en ‘polis’. Pro betekent ‘ten behoeve van’ of ‘ter bescherming van’. Polis betekent ‘burcht’ of ‘vesting’. Wat propolis dus voor het bijenvolk betekent, wist men rond het begin van onze jaartelling al goed in te schatten: een stof die diende ter bescherming van de woning en zijn bewoners.

Door zijn veelheid aan verschillende bestanddelen heeft propolis een uitgebreid scala van eigenschappen. Een groot aantal uiteenlopende werkingen bij de mens is inmiddels bekend geworden en ook wetenschappelijk aangetoond. Naast een goede werking tegen bacteriën, virussen en schimmels, stimuleert propolis het afweersysteem van het lichaam, remt het de ontstekingsreacties en bevordert het de wondgenezing. Ook heeft propolis een pijnstillende en anti-allergische werking. Door deze veelheid van aandoeningen waarbij propolis gebruikt kan worden, wordt misschien de indruk gewekt, dat het een soort van ‘Haarlemmerolie’ is voor alle kwalen. Dit is beslist niet het geval, al wordt dit soms wel door anderen gesuggereerd.